Bạn có thường xuyên bị đau lưng dưới âm ỉ, đặc biệt là sau khi thức dậy vào buổi sáng không? Cơn đau có giảm bớt khi bạn vận động nhưng lại tệ hơn khi nghỉ ngơi? Đừng chủ quan, đây có thể là những dấu hiệu cảnh báo sớm của viêm cột sống dính khớp (VCSDK) – một bệnh viêm khớp mạn tính có khả năng ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng vận động nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn một cái nhìn toàn diện từ A-Z về viêm cột sống dính khớp, giúp bạn nhận biết triệu chứng, hiểu rõ nguyên nhân và tìm ra phương pháp điều trị phù hợp nhất.
Viêm cột sống dính khớp là gì?
Viêm cột sống dính khớp (Ankylosing Spondylitis) là một bệnh lý thấp viêm mạn tính, không phải do thoái hóa hay “hao mòn” theo tuổi tác. Thay vào đó, bệnh xảy ra khi hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm vào các khớp khỏe mạnh, chủ yếu là khớp cùng chậu (nối cột sống và xương chậu) và các đốt sống.
Quá trình viêm kéo dài này dẫn đến hậu quả nghiêm trọng:
- Xơ hóa và vôi hóa: Các dây chằng quanh cột sống bị vôi hóa, tạo ra các “cầu xương”.
- Dính khớp: Các đốt sống dần dính liền lại với nhau.
- Mất linh hoạt: Cột sống trở nên cứng nhắc như một “cây tre”, làm hạn chế nghiêm trọng khả năng cúi, ngửa, xoay người của bệnh nhân.
Ngoài cột sống, bệnh còn có thể ảnh hưởng đến các khớp khác như khớp háng, khớp gối và các điểm bám gân.
Nguyên nhân gây bệnh viêm cột sống dính khớp và yếu tố nguy cơ
Nguyên nhân chính xác của VCSDK vẫn chưa được làm rõ hoàn toàn, nhưng các nhà khoa học đã xác định được sự kết hợp của các yếu tố nguy cơ chính sau:
- Yếu tố di truyền (Gen HLA-B27): Đây là yếu tố liên quan mạnh mẽ nhất. Có đến 75-90% bệnh nhân VCSDK mang gen HLA-B27. Tuy nhiên, việc mang gen này không có nghĩa bạn chắc chắn sẽ mắc bệnh, nhưng nó làm tăng nguy cơ lên đáng kể. Yếu tố gia đình cũng chiếm khoảng 10%.
- Giới tính và Độ tuổi: Bệnh phổ biến ở nam giới hơn (chiếm 80-90%) và thường khởi phát ở độ tuổi còn rất trẻ.
- Tác nhân môi trường: Các nhà khoa học tin rằng ở những người có cơ địa di truyền (mang gen HLA-B27), một tác nhân từ môi trường (ví dụ như nhiễm khuẩn) có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch “nhầm lẫn”, khởi phát chuỗi phản ứng viêm của bệnh.
Dấu hiệu nhận biết sớm viêm cột sống dính khớp
Việc “đọc vị” các triệu chứng sớm là chìa khóa vàng để can thiệp kịp thời. Hãy chú ý đến những dấu hiệu đặc trưng sau:
Đau lưng kiểu viêm – Dấu hiệu vàng
Đây là triệu chứng điển hình nhất, khác hoàn toàn với đau lưng cơ học thông thường:
- Khởi phát: Âm thầm, từ từ.
- Thời gian: Đau âm ỉ, kéo dài trên 3 tháng.
- Đặc điểm: Cải thiện khi vận động, nhưng tệ hơn khi nghỉ ngơi, đặc biệt là về đêm và gần sáng.
Cứng khớp buổi sáng
Cảm giác cứng đờ ở cột sống sau khi ngủ dậy, kéo dài và chỉ giảm dần sau khi đã vận động, đi lại.
Các triệu chứng khác
- Viêm các khớp khác: Đau và sưng ở khớp háng, khớp gối. Tại Việt Nam, triệu chứng này thường xuất hiện sớm và rầm rộ.
- Viêm điểm bám gân (Enthesitis): Đau nhói ở gót chân (gân Achilles) hoặc lòng bàn chân, gây khó khăn khi đi lại.
- Biểu hiện ngoài khớp (5-10%): Viêm kết mạc mắt, các vấn đề tiêu hóa (đau bụng, tiêu chảy).
Lời khuyên: Nếu bạn có các triệu chứng trên, đặc biệt là đau lưng kiểu viêm, hãy đến gặp bác sĩ chuyên khoa Cơ Xương Khớp ngay lập tức để được chẩn đoán chính xác.
Phương pháp chẩn đoán VCSDK chính xác
Để chẩn đoán xác định viêm cột sống dính khớp, bác sĩ sẽ dựa vào:
- Thăm khám lâm sàng: Hỏi về bệnh sử và kiểm tra các triệu chứng thực thể.
- Xét nghiệm máu:
- Chỉ số viêm (TĐML, CRP): Thường tăng cao, cho thấy cơ thể đang có phản ứng viêm.
- Xét nghiệm gen HLA-B27: Dương tính ở đa số bệnh nhân, củng cố chẩn đoán.
- Chẩn đoán hình ảnh:
- X-quang: Là công cụ nền tảng, giúp phát hiện tổn thương ở khớp cùng chậu và hình ảnh “cột sống cây tre” ở giai đoạn muộn.
- Cộng hưởng từ (MRI): Vô cùng quan trọng, có thể phát hiện tình trạng viêm ở tủy xương và khớp cùng chậu ở giai đoạn rất sớm, ngay cả khi X-quang còn bình thường.
Điều trị viêm cột sống dính khớp: Hướng đi toàn diện
Tuy VCSDK là bệnh mạn tính chưa thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng việc điều trị tích cực hoàn toàn có thể giúp bạn kiểm soát bệnh, giảm triệu chứng và duy trì cuộc sống năng động. Mục tiêu điều trị là:
- Giảm đau, chống viêm.
- Ngăn ngừa cứng và dính khớp.
- Duy trì tối đa chức năng vận động.
1. Điều trị nội khoa bằng thuốc
- Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Là lựa chọn đầu tay để giảm đau và cứng khớp (Celecoxib, Meloxicam). Cần được bác sĩ theo dõi chặt chẽ khi dùng dài ngày.
- Thuốc DMARDs (Sulfasalazine): Có hiệu quả với tình trạng viêm khớp ngoại biên (khớp gối, háng), nhưng không tác động đến triệu chứng ở cột sống.
- Thuốc sinh học (Kháng TNFα): Là phương pháp điều trị tiên tiến, hiệu quả cao cho các trường hợp bệnh hoạt động mạnh, không đáp ứng với điều trị thông thường.
2. Vật lý trị liệu & Phục hồi chức năng: Chìa khóa thành công
Đây là yếu tố QUAN TRỌNG NHẤT trong quản lý bệnh dài hạn, đòi hỏi sự kiên trì của người bệnh.
- Tư thế đúng: Luôn giữ thẳng cột sống trong mọi hoạt động. Nằm ngủ trên đệm cứng, không gối đầu quá cao, tránh nằm võng.
- Bài tập chuyên biệt: Tập thở sâu (đặc biệt là thở ngực) để duy trì sự giãn nở của lồng ngực.
- Môn thể thao phù hợp: Bơi lội là môn thể thao “vàng” cho bệnh nhân VCSDK. Ngoài ra, đi xe đạp cũng là một lựa chọn tốt.
3. Can thiệp phẫu thuật khi nào?
Phẫu thuật là giải pháp cuối cùng, được chỉ định trong các trường hợp nặng:
- Thay khớp háng: Khi khớp háng bị phá hủy hoàn toàn.
- Phẫu thuật chỉnh hình cột sống: Khi cột sống bị gù vẹo quá mức, ảnh hưởng đến chức năng hô hấp.
Sống chung với viêm cột sống dính khớp: Tiên lượng và theo dõi
Nếu không được điều trị và kiểm soát tốt, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như gù lưng, tàn phế do dính khớp háng, và loãng xương. Vì vậy, việc tái khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ là bắt buộc.
Trong mỗi lần tái khám, bác sĩ sẽ sử dụng các thang điểm chuyên môn (BASDAI, ASDAS) và xét nghiệm máu để đánh giá mức độ hoạt động của bệnh, từ đó điều chỉnh phác đồ điều trị cho phù hợp.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Viêm cột sống dính khớp có nguy hiểm không?
Có. Nếu không được kiểm soát, bệnh có thể gây biến dạng cột sống (gù), dính khớp háng gây tàn phế và tăng nguy cơ gãy xương do loãng xương.
2. Bệnh viêm cột sống dính khớp có chữa khỏi hoàn toàn được không?
Hiện tại, đây là bệnh mạn tính và chưa thể chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, với các phương pháp điều trị hiện đại, bệnh nhân hoàn toàn có thể kiểm soát tốt triệu chứng, làm chậm tiến triển bệnh và sống một cuộc sống gần như bình thường.
3. Người bị VCSDK nên ăn gì và kiêng gì?
Nên duy trì một chế độ ăn uống cân bằng, chống viêm. Tăng cường thực phẩm giàu Omega-3 (cá hồi, cá trích), rau xanh, trái cây. Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đường, và chất béo bão hòa có thể làm tăng phản ứng viêm.
Lời kết
Viêm cột sống dính khớp là một thử thách, nhưng không phải là dấu chấm hết. Chìa khóa để chiến thắng bệnh tật nằm ở việc phát hiện sớm, tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị, và chủ động xây dựng một lối sống tích cực với các bài tập phù hợp. Hãy trở thành một đối tác thông thái cùng bác sĩ trên hành trình kiểm soát sức khỏe của chính mình.
